Opracowanie MCK Sokół | Małopolska
Wstępna Środa idzie, stanęła w olszynie, narobiła płaczu niejednej dziewczynie
Kraj: Polska
Region: Małopolska
Typ inspiracji: Zwyczaje kulturowe
Inspiracja
W kulturze ludowej karnawał był czasem kojarzenia par i zawierania małżeństw, dlatego po jego zakończeniu – często w Środę Popielcową – symbolicznie rozliczano tych, którzy mimo stosownego wieku nie zdążyli znaleźć partnera. Pozostałością takich praktyk był zwyczaj przyjmowania przebierańców. Należała do nich m.in. Wstępna Środa znana wśród Górali z okolic Piwnicznej, Łomnicy i Kokuszki. Tradycyjnie była to kobieta, najczęściej jakaś hecowna gospodyni albo miejscowa uboga dziewczyna. Przychodziła wcześnie rano do wybranych domów. Była wysmarowana sadzą i obtargana, zwykle miała ze sobą torbę, do której zbierała jajka, czasami dostawała także chleb lub drobne pieniądze. W domu wysypywała popiół z pieca i „robiuła szante”, czyli nieporządek. Smarowała sadzą panny, które zastała jeszcze w łóżkach, chciała tańczyć z gospodarzem. W późniejszym czasie jako Wstępne Środy chodziły dzieci. Wśród przebierańców zdarzali się także kawalerowie udający dziadów i Cyganów, w niektórych domach w Środę Popielcową zjawiał się mężczyzna z brzozową miotłą, którą dokładnie zamiatał izbę, by „wymieść zapust”. Jako podarunek zostawiał strużek do ziemniaków.
O pierwotnym sensie wizyt Wstępnej Środy, żywych jeszcze w połowie lat 60. XX w., świadczyły teksty wygłaszanych przez nią lub śpiewanych oracji: „Wstępna Środa idzie, stanęła w olszynie, narobiła płaczu niejednej dziewczynie” lub bardziej dosadnej: „Wstępna Środa idzie, już jest za górami kto się nie ożenił, to się nie ożeni”. Jednak zwyczaj Wstępnej Środy traktowano przede wszystkim jako symboliczny początek postu. Sadza i popiół przypominały o obrzędowym i liturgicznym sensie Środy Popielcowej – oczyszczeniu i pokucie. Właściwym wprowadzeniem w obrzędowość Wielkiego Postu było posypanie głów popiołem ze spalonych zeszłorocznych palm wielkanocnych. Z kolei popiołem z pieca szorowano garnki, by dokładnie zmyć resztki tłuszczu. Był to znak, że zaczyna się trwający ponad 40 dni czas dotkliwego postu i wyrzeczeń.
Zwyczaj Wstępnej Środy, dzisiaj już słabo znany, zostanie przypomniany w projekcie „Nadpopradzki kalendarz źródłem aktywności” realizowanym w latach 2021-2022 przez Stowarzyszenie Górali Nadpopradzkich we współpracy z Zespołem Dolina Popradu.
Widzisz błąd? Znasz więcej informacji? Zgłoś nam to.
Napisz do nas.
